Markada Rüçhan Hakkı Ve Türkiye’de Yararlanma
Giriş
Marka sahibi başvuru veya tescilinin yapıldığı ülkede, tescilin kendisine o devletin mevzuatı ile sağlanan haklara sahiptir. Korumanın başka ülkeleri de kapsaması için başvuru ve tescilin o ülkelerde de yapılması gerekir. Bu nedenle geniş bir piyasayı hedefleyen marka sahipleri markalarını başka ülkelerde tescil ettirmek zorundadır. Ancak bu ülkelerde tescilin farklı zamanlarda yapılması marka koruması açısından etkin bir yöntem olmayabilir. Bu sebeple yasal düzenlemelerde, bir yandan farklı ülkelerde eş zamanlı tescile imkan veren, diğer yandan ise marka korumasını alan ve zaman bakımından genişleten ve güçlendiren öngörülmektedir. Yeni bir piyasaya girmek isteyen işletmeler, kendilerine ait tescilli markaların burada kendilerine kapalı olduğu sürprizi ile karşılaşmamak için markalar tescil aşamasında öngörülen uluslararası koruma sistemlerinden yararlanmak durumundadırlar. Marka açısından geçerli olan marka başvuru ve tesciline ilişkin rüçhan hakkı, önceki başvurudan ya da markanın taşıdığı mal veya hizmetler üzerinde daha önce sergilenmesinden doğmaktadır. Rüçhan hakkı, altı aylık süre içinde kullanılması gereken bir haktır. Bu haklardan başvuru rüçhanı marka hakkını coğrafi alan, sergi rüçhanı ise zaman bakımından genişletmekte ve güçlendirmektedir.
- Rüçhan Hakkı Kavramı
Markasını bir ülkede tescil ettiren şahsın, aynı markanın başka ülkelerde tescilinde menfaati olabilir. Ancak ilk ülkedeki tescil ile sonraki tesciller arasında geçecek süre içinde, markanın başka şahıslar tarafından tescili ya da kullanılması riski bulunmaktadır. Markayı ilk tescil ettiren ve diğer ülkelerde de bu markanın korunmasını isteyen kişinin, risklerle karşılaşmaması için, Paris Sözleşmesi ile ‘rüçhan hakkı’ müessesesine yer verilmiştir.
Rüçhan kelimesinin sözlük anlamına baktığımızda, üstünlük, yeğlik, öncelikli anlamına geldiğini görmekteyiz. Rüçhan hakkı ise, markayı tescil ettirme hususunda sahip olunan önceden doğan hak nedeniyle sıralamada öne geçme hakkı yahut bu hakkın kullanılma süresince, aynı mal ve hizmetler konusunda aynı işaret için başkaları tarafından yapılacak başvuruların kabul edilmemesini sağlayan sınırlı bir koruma olarak tanımı yapılabilir. Rüçhan hakkı, temelini Paris Sözleşmesi’nden almaktadır. Paris Sözleşmesi’ne girmiş ülkelerden herhangi birisinde tescil edilmiş bir marka diğer ülkelerde de tescilde öncelik kazanmaktadır. Paris Sözleşmesi’nin 4. maddesi uyarınca rüçhan hakkı; Sözleşme ’ye dâhil devletlerden birinde markanın tescili için başvuru yapılması veya herhangi bir üye devlette düzenlenen sergide malların markalarıyla birlikte teşhir tarihinden itibaren 6 ay içinde markanın diğer üye devletlerde tescil ettirilmesi hususunda öncelik hakkına haiz olduğunu ifade etmektedir. Bu süre içerisinde kullanılmayan rüçhan hakları ise düşmektedir (556 KHK) Paris Sözleşmesine veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf ülkelerden birinde başvuru yapma hakkına sahip kişiler bu ülkelerin herhangi birinde yetkili mercilere usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı ay süreyle aynı marka için Türkiye'de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanabilmektedir. Ayrıca, tescil başvurusundaki markanın kullanılacağı malları veya hizmetleri Türkiye'de açılan ulusal veya uluslararası sergilerde veya Paris Sözleşmesine veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf ülkelerde açılan resmi veya resmi olarak tanınan uluslararası sergilerde markayla birlikte teşhir eden gerçek veya tüzel kişiler de, sergideki teşhir tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye'de rüçhan hakkından yararlanabilmektedir.
- Başvuru Rüçhanı
Rüçhan hakkı, Paris Sözleşmesine taraf olan veya olmayan ülkelerde yapılan ilk başvurudan doğabilir. Paris Sözleşmesinin 4/C-2 hükmü, rüçhan hakkının ilk başvuru tarihinden itibaren işlemeye başladığını belirtmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere ilk başvuru, rüçhan hakkı için kurucu bir etki yaratmaktadır. Yoksa marka için, ilk tescilden sonraki bir tescile dayanarak rüçhan hakkı talep edilmez.
Hakkın ortaya çıkması için ilk başvurunun yapılmış olması ve ilgili devletin yetkili mercilerince bu başvurunun kabul edilmiş olması gerekir. Ayrıca başvuru, yapıldığı devletin mevzuatına da uygun olmalıdır. (SMK) Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 13. maddesine göre, başvuruda herhangi bir eksiklik olmaması hâlinde SMK’nın 13. maddesinin 1. fıkrası gereğince veya eksikliklerin süresi içerisinde giderilmesi hâlinde SMK’nın 30. maddesinin 2. fıkrasında yer alan hükmü doğrultusunda kesinleşmesi durumunda rüçhan hakkı ilk başvuru tarihi itibariyle doğmuş olur. Marka başvurusu için birden fazla rüçhan hakkı talep edilmesi durumunda rüçhan hakkı, geçerli olan ilk rüçhan tarihi itibarıyla başlar. Paris Sözleşmesi’ne taraf olan devletlerden birinin vatandaşı olan veya bu devletlerden birinde ikametgâhı veya işler durumda bir ticari müessesi bulunan gerçek veya tüzel kişiler, bu devletlerden herhangi birinde bir markanın tescili için yetkili mercilere usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı ay süre ile aynı mal ve hizmetlere ilişkin olarak aynı marka için tescil belgesi almak üzere Türkiye’de başvuru yapmak konusunda rüçhan hakkına sahiptirler. Rüçhan hakkından faydalanmak için, markanın tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı aylık hak düşürücü süre içinde, aynı marka için tescil belgesi almak üzere Türkiye’de başvuruda bulunmak zorunludur. Bu süre içinde kullanılmayan rüçhan hakları düşer. Rüçhan hakkının doğması için başvuru yeterli olup, başvuru sonrası işlemlerin devam etmesi veya tescilin gerçekleşmiş olması gerekmez. Başvurunun gelecekteki kaderi rüçhan hakkı bakımından önemli değildir.
Rüçhan hakkı tek başına kullanılamaz. Ancak bir başvuru ile talep edilebilir. Diğer bir tanımla Başvuru rüçhanı, bir ülkede marka tescil başvurusunda bulunan bir kişinin aynı markayı, aynı mal ve hizmetler için başka bir ülkede tescil ettirmesi durumunda ona öncelik sağlayan bir haktır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere ilk başvuru sahibinin Türkiye’de yapacağı başvuru, aynı mal ve hizmete ilişkin markalar için olmalıdır.
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 12. Mad. Rüçhan hakkı etkisi ve faydalanabilecek kişiler detaylandırılmıştır.
Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerden birinin uyruğunda olan ya da bu devletlerden birinin uyruğunda olmamakla birlikte bunlardan birinde yerleşim yeri veya işler durumda ticari müessesesi bulunan gerçek ya da tüzel kişiler veya bunların halefleri, bu devletlerin herhangi birinde yetkili mercilere markanın tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı aylık süre içinde, Paris Sözleşmesi hükümleri kapsamında aynı marka ve aynı mal veya hizmetler için Türkiye’de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır. Bu süre içinde kullanılmayan rüçhan hakları düşer. Rüçhan hakkından yararlanılabilmesi için ilk başvuru yapılan devletin yetkili makamından rüçhan hakkı belgesi alınması şarttır.
(2) Birinci fıkrada belirtilen gerçek veya tüzel kişiler ya da bunların halefleri, Paris Sözleşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf olmayan herhangi bir devlette yaptıkları usulüne uygun marka başvurusuna dayanarak birinci fıkrada belirtilen esaslar çerçevesinde rüçhan hakkından yararlanır.
(3) Başvuruya konu markanın kullanılacağı mal veya hizmetleri Türkiye’de açılan ulusal ya da uluslararası sergilerde ya da Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerde açılan resmî ya da resmî olarak tanınan uluslararası sergilerde markayla birlikte teşhir eden ve markanın tasdikli örneğini ibraz eden 3 üncü maddede belirtilen gerçek veya tüzel kişiler, teşhir tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’de aynı markanın tescili için başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır.
(4) Başvuruda belirtilen markanın kullanılacağı mal veya hizmetler, sergide görünür şekilde, resmî açılış tarihinden önce markayla birlikte teşhir edilmişse rüçhan hakkı süresi, malların sergiye konulduğu veya hizmetin teşhir edildiği tarihten itibaren başlar.
(5) Herhangi bir sergide teşhir edilmiş mal veya hizmetler bakımından birden çok başvuru yapılmışsa, bu mal veya hizmetleri ilk teşhir eden kişi, aynı zamanda teşhir edilmesi hâlinde ise ilk başvuruda bulunan kişi rüçhan hakkından yararlanır.
(6) Rüçhan hakkına dayanılarak başvuru yapıldığı takdirde, rüçhan hakkının doğduğu tarihten sonra üçüncü kişiler tarafından yapılan ve rüçhan hakkına konu olan marka ile aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzer olan ve aynı veya aynı türdeki mal veya hizmetleri kapsayan başvurular reddedilir.
- Rüçhan Hakkı Belgesi
Rüçhan hakkı, başvuru rüçhanı yeni bir başvuru ile birlikte kullanılmaktadır. Başvuru sırasında, bunun bir rüçhan hakkına dayandığının belirtilmesi ve ilgili ücretin yatırılarak ödenti belgesinin teslim edilmesi yeterlidir. Rüçhan belgesi başvuru tarihinden itibaren üç aylık süre içerisinde verilir. Bu belgenin adının ‘rüçhan belgesi’ veya ‘rüçhan hakkı belgesi’ olarak tanımlanması zorunluluk değildir. Rüçhan hakkı belgesi, hakkın varlığını ispatlayan ve hakkın dayanağının başvurunun yapıldığı veya mal ve hizmetlerin marka ile birlikte öncelikli sergilendiğine dair bilgilerin bulunduğu bir belge şeklinde tanımlanabilir. Tanımlamadan da anlaşılacağı üzere rüçhan hakkı belgesi bir ispat aracıdır. Yani, temel itibari ile hak sahipliği ile hakkın doğumunu ispat amaçlıdır. Önemli olan rüçhan hakkının kullanılmasında esas alınacak olan, hakkın doğduğunu ispatlayan bilgileri içermesidir. Başvurunun yayımlandığı yabancı resmî gazete veya bülten de bu amaçla kullanılabilir. Belgenin aslının veya noter onaylı örneğinin veya ilk başvurunun yapıldığı merci tarafından aslına uygun olarak düzenlenmiş ve onaylanmış bir kopyasının sunulması da mümkündür.
2. Rüçhan Hakkından Türkiye’de Yararlanma
Rüçhan hakkının dayanağı ister bir önceki başvuru isterse sergi olsun, rüçhan hakkı yeni bir başvuru ile birlikte kullanılabilir. Başvuru sırasında, bunun bir rüçhan hakkına dayandığının belirtilmesi ve gerekli ücretin yatırılarak ödendi belgesinin teslim edilmesi yeterlidir. Rüçhan hakkından yararlanabilecek gerçek veya tüzel kişiler, başka ülkelerde marka başvurusu yaptıklarını veya mal veya hizmetlerini resmi sergilerde gösterime sunduklarını süresi içerisinde belgelemeleri koşuluyla Türkiye’de rüçhan hakkından yararlanırlar.
Türkiye’de rüçhan hakkından yararlanmak isteyen kişi zorunlu olan beyanlarla birlikte bazı belgeleri ibraz etmek zorundadır. Bu belgeler başvuru sırasında diğer başvuru evrakı ile birlikte teslim edilebilir. Yetkili makamlardan alınan rüçhan hakkını gösterir belgenin aslı ve bu belgenin yeminli tercüman tarafından onaylanmış Türkçe tercümesi ve ilgili ücretin ödendiğini gösterir bilgi yeterlidir. Ayrıca, sergilerdeki teşhire dayanan rüçhan hakkı taleplerinde, yetkili mercilerden alınan, teşhir edilen mal veya hizmetin kullanıldığı markayı açık ve eksiksiz bir şekilde gösteren, bu markanın fotoğraf veya fotoğraflarını içeren, serginin resmi açılış tarihini ve malların sergiye konulduğu veya hizmetin teşhir edildiği tarihi belirten sergi rüçhanı belgesi ve markanın tasdikli örneği sunulmalıdır. Zorunlu beyanların yapılması için ek bir süre tanınmamaktadır. Bu nedenle, rüçhan hakkından faydalanmak isteyen kişi, rüçhan hakkına temel teşkil eden ilk tescil başvurusunun tarihini, ilk tescil talebinin yapıldığı ülkeyi ve ilk tescil talebinin numarasını rüçhan hakkından yararlanma talebi ile birlikte bildirmelidir. Fakat bununla birlikte, rüçhan hakkını ispata yarayan belgelerin bunu ortaya çıkaran birinci başvurudan sonraki bir tarihte düzenlenmiş olması mümkündür. Ayrıca unutulmamalıdır ki, rüçhan hakkının etkisi, bunun dayanağı olan ilk başvuru veya sergi tarihi göz önüne alınarak ortaya çıkarılacaktır. Rüçhan talebi, Türkiye'de yetkili mercilere usulüne uygun bir şekilde yapılan markayı Türkiye'de öncelikli yasal korumaya kavuşturmayı ve bazı başka başvuru ve tescilleri engellemeyi amaçlar.
Kaynakça
Sınai Mülkiyet Hukuku Birinci Bölüm
www.turkpatent.gov.tr
Yasaman Hamdi/Yusufoğlu Fülürya, Marka Hukuku 556 Sayılı KHK Şerhi, C.II, İstanbul 2004, s. (Anılış: Cilt II)
Taylan, s. 45.
BOZGEYİK, a.g.e, 2007, s. 53; YASAMAN/YUSUFOĞLU, Marka Hukuku, C.2, s. 794.
Ayhan, s. 370.
BOZGEYİK Markalarda Rüçhan Hakkı s.52
MORAN, F.: “Marka Hukukunda Rüçhan Hakkı”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2009, s. 71.
DEMİRCİ, a.g.e, s. 80
ÖZLEM GÖKMEN Yüksek Lisans Tezi S. 41
http://www.wipo.int/treaties/en/